Monday, August 31, 2009

सपार

श्‍याकारायचं व्हतं सपार औंदा
पन्हाळ्या व्हत्या सावरायच्या,
कौशी झालती ययाला आन
हौशी व्हती दुधाला...

श्‍याजाऱ्याचा ऊस तुटला
पाचाट क्‍यालं ग्वाळा,
हौशा मधिच लचाकला आन
काडी लागली वमानाला...

कसा कायनु, पण आखाड लांबला
पाण्या इना पेरा ग्याला,
वळ्हया झाल्या खपाट्या आन
कुसाळं म्हसोबाच्या टाळूला...

महिनाभर दावण तगली
मंग बाजार केला बेल्ह्याचा,
ग्वाठा झाला "खाटा' आन
कासरं, घंट्या सांदिला...

हत्ती पडला सरणावं
सपरात चिखल श्‍यानाचा,
आडावळा कुजक्‍या शेवरीचा आन
वास श्‍याना मुताचा

- संतोष डुकरे (ILS, pune. 31-8-09)

(ही कविता पुणे जिल्ह्यातील जुन्नर तालुक्‍यातील ग्रामीण व वयस्कर शेतकऱ्यांच्या बोलीभाषेत आहे. तथाकथित नागरी आणि शुद्द मराठी भाषेत त्याचा समर्पक भावार्थ पुढीलप्रमाणे ः सपार - छप्पर, श्‍याकारायचं - शेकारायचे, व्हते - होते, औदा - चालू वर्षी, पन्हाळ्या - छपरावरुन पाणी गळते... ती छपराची सर्वात खालची कड, व्हत्या - होत्या, कौशी व हौशी - म्हशी, आन - प्रत्यय, एक गावरान हेल, श्‍याजाऱ्याचा - शेजाऱ्याचा, पाचाट - उसाची वाळलेली पाने, क्‍यालं - केलं, ग्वाळा - गोळा, हौशा - बैलाचे नाव, लचाकला - लचकला, काडी - आग, वमानाला - छप्पर शेकारण्यासाठीची लाकडे, तुऱ्हाट्या इ., कायनु - काय माहित, आखाड - आषाढ, इना - विना, पेरा - पेरणी, ग्याला - गेला, वळ्हया - विशिष्ट पद्धतीने रचून ठेवलेल्या वाळलेल्या चाऱ्याचा ढीग, कुसाळं - माळरानावरचं चाऱ्यासाठी निरुपयोगी असलेलं गवत, म्हसोबा - देव, दावण - ओळीने गुरे बांधण्याची जागा, मंग - मग, बेल्ह्याचा - जुन्नर तालुक्‍यातील (जि. पुणे) गुरांचा सर्वात मोठा बाजार, ग्वाठा - गोठा, खाटा - अनुत्पादक, वांझ, कासरं - जनावरे बांधण्याचे किंवा बैलांना बांधण्याचे दोरखंड, घंट्या - घंटी, घुंगरमाळा इ., सांदिला - घरातील अंधारा व अडगळीचा कोपरा, हत्ती पडला - हत्ती नक्षत्राचा पाऊस पडला, श्‍यानाचा - शेणाचा, आडावळा - दोन पाखी (दोन बाजूला उतरत्या) घराचा किंवा गोठ्याचा छपराखालील मुख्य वासा, शेवरीचा - शेवरीच्या झाडाचा, या झाडाचे लाकूड फारसे टिकावू व ताण सहन करणारे नसते, लवकर कुजते व मोडते.)